چکیده
هدف این تحقیق توصیفی- پیمایشی، تعیین درجه توسعه یافتگی نواحی روستایی شهرستان رودبار می باشد. برای تحقق این هدف شاخصهای توسعه در بعد آموزشی و فرهنگی (شامل چهار شاخص)، بهداشتی و درمانی (شامل ده شاخص)، ارتباطی (شامل شش شاخص)، خدماتی و رفاهی (شامل سیزده شاخص) و زیربنایی (شامل هشت شاخص) تدوین و بررسی گردید. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه روستاهای شهرستان رودبار (167N=) بود که تمامی این تعداد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاد از نرم افزارهای SPSS 19 و Excel 2013 برای تکنیک تاپسیس در سطح آمار استنباطی صورت گرفت. رتبه بندی توسعه یافتگی روستاها در دو بعد زمانی سالهای 1385 و 1392 با تکنیک تاپسیس محاسبه گردید. نتایج رتبه بندی کل در سال 1385 نشان داد که رتبه اول را بخش عمارلو، رتبه دوم را بخش خورگام، رتبه سوم را بخش مرکزی و در نهایت رتبه چهارم یا رتبه آخر را بخش رحمت آباد و بلوکات دارد و به ترتیب روستاهای کلیشم، پشته کلاه و دشتویل رتبههای اول تا سوم را دارند و نتایج رتبه بندی کل در سال 1392 نشان میدهد که، رتبه اول را بخش عمارلو، رتبه دوم را بخش مرکزی، رتبه سوم را بخش خورگام و در نهایت رتبه آخر را بخش رحمت آباد و بلوکات دارد و به ترتیب روستاهای کلیشم، دشتویل و پشتهکلاه رتبه های اول تا سوم را دارند. در خاتمه پیشنهادهای برای بهبود سطح توسعه یافتگی روستاهای شهرستان رودبار ارایه شده است.
واژههای کلیدی: روستا، توسعه، توسعهروستایی، برنامهریزی، برنامهریزی روستایی، شاخص
مقدمه
رشد و توسعه به عنوان یک مقوله اقتصادی و اجتماعی ابتدا از سوی اقتصاددانان و سپس جامعه شناسان و پژوهشگران برخی از علوم دیگر همچون جغرافیا و غیره مورد توجه و اساس برنامهریزان قرار گرفت. از جمله دشواریهای همیشگی در بررسی ادبیات توسعه اقتصادی و دگرگونیهای اجتماعی، مشخص کردن مفهوم رشد و توسعه است. توسعه را می توان فرایندی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دانست که منتج از استانداردهای زندگی بوده و باعث بهبود سطح زندگی مردم جامعه میشود. فرآیند توسعه به حدی اهمیت دارد که باید به موازات رشد جمعیت قابل مشاهده باشد و توصیفی اینچنین، مفاهیم کیفی و منصفانه را به عنوان اهداف قطعی در هر فرآیند توسعه در بر میگیرد به عبارت ساده میتوان گفت با توجه به اینکه هدف اصلی توسعه حذف نابرابریها است، بهترین مفهوم توسعه، رشد همراه با عدالت اجتماعی است (Hodder,2000).
روستاها کهنترین شکل سکونتگاههای بشری و روستانشینی یکی از قدیمیترین شیوههای زندگی اجتماعی بشر است. روستاها از گذشته به عنوان اجتماعات پایه، نقش اساسی در شکلگیری و شکوفایی جوامع و تمدنها داشته اند. افول بسیاری از تمدنها نیز به ویرانی روستاها و بیتوجهی به آنها به عنوان عناصر پایه تولید و رونق اقتصادی مربوط میشود. توسعه بخش صنعت و گسترش شهرنشینی باعث شد به مرور از سهم روستاها به عنوان مکانهای تولیدی که نیاز سایر بخشهای جامعه را تأمین میکردند، کاسته شود. با وجود این حتی توسعه صنعتی و شهرنشینی، بخش روستایی به عنوان بخش تولید پایه و اساسی به هیچ وجه اهمیت خود را از دست نداده است. چنان که در کشورهای صنعتی اروپا و حتی امریکا حمایت از بخش کشاورزی یک اصل و خط قرمز به شمار میآید که در اتحادیههای اقتصادی و سازمان تجارت جهانی، هر زمان که بحث بر سر بخش روستایی و کشاورزی است، این کشورها تحت هیچ شرایطی حاضر به پذیرش شرایطی که به ضرر بخش کشاورزی و روستایی آنها باشد نیستند، حتی اگر این پذیرش منافع دیگری برای آنها به همراه داشته باشد.(جمعه پور، 1385)
روستانشینی پدیدهای جهانی است که در همه نواحی کره زمین وجود داشته و همه ساکنان کره خاکی به نوعی به تولیدات روستایی نیاز دارند، روستاها اهمیت خاصی در توسعه یک کشور دارند. روستاها بخش مولد و تامین کننده مواد غذایی کشورها میباشند و تولید کننده مواد اولیه بسیاری از صنایع و صادر کننده نیروی انسانی بخشهای تولیدی یک کشور محسوب میشوند. روستاها، واحد بنیانی تولید در نظام اقتصادی ملی میباشند. بخش قابل توجهی از جمعیت کشورها بخصوص کشورهای در حال توسعه را تشکیل میدهند بنابراین اهمیت و نقش روستاها در توسعه و بقای هر کشوری بخصوص کشورهای در حال توسعه انکار ناپذیر است و به همین دلیل در دهههای اخیر توجه خاص به آن شده است و توسعه روستاها و روستاییان به یکی از مهمترین دلمشغولیهای بسیاری از برنامهریزان و محققان تبدیل شده است» (ازکیا،1384). براین اساس میتوان شاخصهایی را مطرح کرد تا به وسیله آنها سطح توسعهیافتگی نواحی روستایی را مورد بررسی قرار داد و برای آن برنامهریزی کرد، ولی قبل از آن باید برای شناخت تفاوت سطح توسعه یافتگی نواحی روستایی، ابتدا وضعیت موجود هر ناحیه بررسی شود تا بتوان در مرحله بعدی علل تفاوتها را باز شناخت و در جهت کاهش یا از میان بردن آنها اقدام به برنامهریزی کرد، بدیهی است شناسایی وضع موجود در روستاها و جایگاه آنها در فرایند توسعهیافتگی از جمله اقدامات ضروری برای برنامهریزی توسعه روستایی می باشد. مسلم است که امکانات و منابع در همه جا به طور یکسان وجود ندارد و روستاها از نظر ویژگیهای طبیعی، اجتماعی- جمعیتی، آموزشی- فرهنگی، بهداشتی و درمانی وغیره متفاوت میباشد
امید است تحقیق حاضر بتواند با تعیین درجه توسعهیافتگی نواحی روستایی شهرستان رودبار بتواند در شناسایی و ایجاد زمینه لازم جهت بهبود وضعیت موجود این روستاها گامی به جلو بردارد.
1-2- بیان مسئله
روستانشینی شکل ویژهای از استقرار و معیشت انسان و جلوه بارزی از حیات اقتصادی و اجتماعی در کشورهاست که با نظامی کم و بیش پایدار در طی قرون متمادی دوام یافته است (رضوانی ، 1388) بررسی وضعیت مناطق روستایی و برنامهریزی برای ارتقاء سطح زندگی جمعیت روستا از جمله شرایط ضروری توسعه اقتصادی- اجتماعی تمام جوامع است (ازکیا،1384). بررسی علمی روستاها گرچه به عنوان زمینهای تحقیقاتی از دیرباز مورد توجه بوده، تنها در دهههای اخیر مورد علاقه خاص قرار گرفته است. آنچه به ضرورت این مقوله دامن میزند این واقعیت است که رشد بیرویه شهرها، نارساییها و پیچیدگیهای اجتماعی و اقتصادی در واماندگی، تزلزل و فروپاشی حیات روستایی ریشه دارد و رشد و توسعه بسیاری از کشورها در گرو ساماندهی عرصههای روستایی است (سعیدی، 1381).
توجه به توسعه و برنامهریزی منطقهای، شهری و روستایی ابزاری شناخته شده برای سیاستگذاری دولتها است. یکی از مباحث عمده و اساسی برنامهریزی، مسئله توسعه متوازن است که میتواند در قالب توسعه متعادل مناطق مطرح شود توسعه متعادل منجر به برخورداری عادلانه و مناسب مناطق مختلف از امکانات، کاهش ناآرامیهای سیاسی و عدم مهاجرت میگردد. توجه به همگن سازی مناطق از دیدگاه برخورداری از امکانات و تسهیلات و سایر شاخصهای آموزشی، بهداشتی، اجتماعی و جمعیتی از موضوعاتی است که می تواند در راه نیل به اهداف کمی و کیفی، تخصیص منابع را تحت تاثیر قرار دهد(رضایی،1390 به نقل از آسایش،1374). امر برنامهریزی روستایی بدون شناخت واقعی جایگاه مناطق روستایی امکانپذیر نخواهد بود. بنابراین لازم است قبل از برنامهریزی توسعه روستایی و حتی قبل از تعیین هدف توسعه روستایی، جایگاه و یا به عبارتی سطح توسعه هر یک از روستاها مشخص گردد. در سالهای اخیر یکی از روشهایی که برای منطقهبندی و رتبهبندی نواحی مختلف مورد استفاده میگیرد کاربرد شاخصهای مختلف است در این رابطه تعداد زیادی از شاخصها وجود دارد که از میان آنها شاخصهای کلیدی انتخاب شده میشود و از روشهای مختلفی میتوان برای آنالیز آنها استفاده کرد که یکی از آنها روش آنالیز تاپسیس میباشد.
باتوجه به اینکه مهمترین قدم در برنامهریزی توسعه روستایی تعیین اهداف توسعه و کاهش عدم تعادلها است، با تعیین درجات توسعه هر یک از مکانها از طریق روش تاپسیس تشخیص و جهت نوع توسعه امکانپذیر میباشد.(آسایش ،1375) بنابراین در این تحقیق به دنبال این موضوع هستیم که علاوه بر شناخت میزان بهرهمندی و یا محرومیت روستاها از برخی امکانات مورد نیاز اساسی و شاخصهای مورد نظر، در پی مقایسه هر یک از روستاها و دهستاها و بخشهای شهرستان رودبار با یکدیگر و تعیین موقعیت هر یک از آنها از میزان درجه توسعهیافتگی میباشیم.
مطالعات مقدماتی انجام شده در نواحی روستایی شهرستان رودبار نشان میدهد که توزیع خدمات به صورت مناسب نمیباشد و در مقابل نیز از تواناییهای محیطی و اجتماعی موجود در شهرستان به خوبی استفاده نشده است به همین منظور میتوان با ارائه راهکارهای مناسب جهت بهرهبرداری از منابع موجود در شهرستان، روستاها را در سطحی مناسب از درجه توسعهیافتگی برسانیم.
براي دانلود متن کامل پايان نامه اينجا کليک کنيد.
نظرات شما عزیزان:
تبادل لینک هوشمند